Ons land telt naar schatting meer dan 180.000 samengestelde gezinnen. Een erfenis verdelen als er eigen kinderen en/of stiefkinderen in het spel zijn, let extra nauw. Hoe regel je dit op een eerlijke manier?

Meer dan één op de drie huwelijken eindigt in een echtscheiding. Niet zelden krijgt een van de ex-echtelieden een nieuwe relatie.

Als er eigen kinderen en/of stiefkinderen in het spel zijn, kan de verdeling van de erfenis tot grote problemen leiden.

Aan de hand van enkele casussen vertelt Aniel Autar, notaris bij Kooijman Lambert Notarissen en voorzitter van de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN), wat er zoal kan gebeuren in zo’n ‘patchworkgezin’. En hoe je kunt zorgen voor een eerlijke verdeling van de erfenis.

1. Hoofdelijk aansprakelijk

Hoofdelijk aansprakelijk worden voor de hypotheek van je stiefmoeder en problemen hebben bij het verkrijgen van een hypotheek. Dat kan gebeuren als je vader na zijn echtscheiding met een nieuwe liefde een huis koopt en vervolgens overlijdt.

Als hij ongehuwd heeft samengewoond zonder samenlevingscontract en het huis voor de helft op zijn naam staat, erf je bij zijn overlijden niet alleen die helft maar ben je ook hoofdelijk aansprakelijk voor de hypotheekschuld. Dat betekent dat jullie door de bank kunnen worden aangesproken tot het voldoen van deze schuld.

Als je stiefmoeder in het huis wil blijven wonen en het huis volledig op haar naam wil hebben, ligt het voor de hand dat ze de hypotheekverstrekker vraagt om jou uit je hoofdelijke aansprakelijkheid te ontslaan. De bank zal echter alleen akkoord gaan als haar inkomen of vermogen hoog genoeg is om de hypotheekschuld te voldoen.

Volgens Autar zijn banken hierin de laatste jaren een stuk strenger geworden, met alle gevolgen van dien: "Als ontslag uit hoofdelijke aansprakelijkheid wordt geweigerd, blijf je dus aansprakelijk voor de hypotheekschuld. Wil je zelf een huis kopen, dan loop je bovendien het risico dat je geen hypotheek kunt krijgen, omdat de hypotheekschuld van het huis van je stiefmoeder ook wordt meegewogen."

Dit scenario valt volgens Autar eenvoudig te voorkomen door de langstlevende als enige erfgenaam te benoemen en de kinderen een legaat te geven ter grootte van hun erfdeel

2. Uitkering erfdeel in natura

Er kan zich ook een situatie voordoen waarbij je moeder tijdens haar huwelijk met je vader overlijdt. Als er geen testament is gemaakt, krijg je in dat geval een vordering ter grootte van je erfdeel, dat je kunt opeisen als je vader overlijdt, failliet gaat of in wettelijke schuldsanering terecht komt.

Als je vader ondertussen is hertrouwd, kun je volgens Autar een beroep doen op je wettelijke rechten en vragen om de spullen waartoe je moeder gerechtigd was in natura uitgekeerd te krijgen. De nieuwe partner van je vader kan vervolgens vragen om hierover het vruchtgebruik te krijgen. Zij mag dan de spullen dan gebruiken tot haar dood. Daarna zijn ze van jou. Op deze manier kun je jouw erfdeel veilig stellen.

3. Vordering op stiefzussen

Als je vader is hertrouwd en je stiefmoeder overlijdt, krijgen haar kinderen bij jouw vader een - vaak rentedragende - vordering op hun deel van de erfenis. Na het overlijden van je vader, kunnen zij hun erfenis opeisen.

"Zolang het vermogen gelijk blijft en de vordering niet rentedragend was, is er niets aan de hand", zegt Autar. "Maar als het vermogen ondertussen is geslonken, omdat bijvoorbeeld de waarde van het huis of van effecten is gedaald, loop je het risico dat je vanwege het uitkeren van de hoge vordering aan je stiefbroers- of -zussen uiteindelijk zelf een lager bedrag erft dan zij of zelfs helemaal niets." De omgekeerde situatie kan zich eveneens voordoen: het huis wordt meer waard en jij komt er financieel beter uit dan je stiefbroers- en -zussen.

Dit valt volgens Autar te ondervangen door de verkrijging van de kinderen in het testament te maximeren tot het deel dat de kinderen van de langstlevende partner ontvangen.

4. Gelijke verdeling over de (stief)kinderen

Als je vader is hertrouwd en beiden kinderen hebben uit een vorige relatie, kunnen ze volgens Autar in hun testament opnemen dat de kinderen elk een even groot percentage erven.

Als je vader is overleden, kan je stiefmoeder echter besluiten om een nieuw testament op te stellen, waarin ze haar eigen kinderen tot enige erfgenaam benoemt.

Om te voorkomen dat zijn eigen kinderen hierdoor achter het net vissen, had vader in zijn testament kunnen vastleggen dat de kinderen van zijn partner na zijn overlijden een zogeheten voorwaardelijke making krijgen: de stiefkinderen van vader kunnen dan alleen aanspraak maken op de erfenis als jij en je broers of zussen voor een gelijk deel als haar eigen kinderen meedoen in de nalatenschap van jullie stiefmoeder.

5. Familiestukken gaan naar je stiefbroer

In samengestelde gezinnen is er ook een risico dat familiestukken bij de kinderen van het stiefgezin terecht komen, waarschuwt Autar. "Stel dat je gaat hertrouwen en geen testament hebt gemaakt. Als je vervolgens overlijdt, gaan al jouw bezittingen naar je nieuwe echtgenote. Jouw kinderen krijgen een 'tegoedbon'.

Overlijdt hierna je partner, dan erven daarna haar kinderen in beginsel bezittingen en loop je het risico dat jij en je kinderen die bezittingen kwijtraken aan de kinderen van je nieuwe partner." Een goed doordacht testament had dit kunnen voorkomen.